بیماری های مرتبط با کیسه صفری معمولاً زمانی بروز می‌کنند که عملکرد این اندام کوچک، که در زیر کبد و به اندازه سه بند انگشت قرار دارد، مختل شود. کیسه صفرا همانند آپاندیس برای بقای بدن ضروری نیست، اما نقش مهمی در ذخیره و آزادسازی مایع صفرا دارد. این مایع به هضم چربی‌ها و جذب ویتامین‌های محلول در چربی کمک می‌کند. هنگام ورود غذا به معده، صفرا از طریق مجاری صفراوی به روده باریک ترشح میشود و با ایجاد محیطی قلیایی فرآیند هضم چربی‌ها را تسهیل می‌کند. اغلب افراد تا زمانی که یکی از بیماریهای صفراوی مانند سنگ، التهاب یا انسداد مجاری بروز نکند، از وجود این اندام بی‌خبرند. در این مقاله از سایت دکتر رکسانا عباسی به این مورد پرداخته ایم.
فهرست محتوا
نقش کیسه صفری در بدن
کیسه صفرا یکی از کوچک‌ترین اما حیاتی‌ترین اندام‌های دستگاه گوارش است که در زیر کبد قرار دارد و وظیفه اصلی آن ذخیره و تغلیظ صفرا می‌باشد. صفرا مایعی زرد مایل به سبز است که از کلسترول، بیلی روبین و نمک‌های صفراوی تشکیل شده و برای تجزیه چربی‌ها در روده کوچک کاربرد دارد. در زمان خوردن غذاهای چرب، کیسه صفرا منقبض شده و صفرا را از طریق مجرای صفراوی به دوازدهه می‌فرستد تا هضم کامل‌تر انجام شود.
زمانی که عملکرد این اندام دچار اختلال شود ، مثل انسداد مجاری، تشکیل سنگ یا التهاب فرآیند گوارش به‌خصوص در جذب چربی و ویتامین‌های محلول در چربی دچار مشکل می‌گردد. نقش کیسه صفرا تنها در هضم نیست؛ بلکه در تنظیم حجم صفرا و کنترل اسیدیته دستگاه گوارش نیز اهمیت دارد. سلامت این عضو باعث تعادل در گوارش، کنترل وزن و پیشگیری از رفلاکس صفراوی میشود و حذف یا نارسایی آن نیاز به تنظیم دقیق رژیم غذایی دارد.
بیماری های شایع کیسه صفرا
کیسه صفرا یکی از اجزای مهم سیستم گوارش است که هرگونه اختلال در عملکرد آن می‌تواند باعث بروز بیماری های دردناک و حتی خطرناک شود. شایع ترین بیماری های این عضو شامل سنگ صفرا، التهاب کیسه صفرا، پولیپ و سرطان کیسه صفرا هستند. سنگ صفرا زمانی ایجاد میشود که اجزای صفرا مانند کلسترول یا بیلی روبین در کیسه صفرا تجمع یافته و بلورهای سخت بسازند. این سنگ ها میتوانند مسیر خروج صفرا را مسدود کرده و باعث درد شدید در قسمت راست شکم، تهوع و یرقان شوند. التهاب یا همان کوله سیستیت نیز یکی از رایج ترین عوارض سنگ های صفراوی است که در اثر عفونت یا تجمع صفرا رخ می‌دهد. پولیپ ها معمولاً توده های خوش خیم هستند اما برخی از آن ها زمینه ساز سرطان می‌شوند. تشخیص به موقع با سونوگرافی، سی تی اسکن و آزمایش خون نقش حیاتی در پیشگیری از پیشرفت بیماری های صفراوی دارد.
سنگ صفرا
با وجود اینکه کیسه صفرا جز اندام های اصلی و ضروری بدن نمی باشد، اما اگر دچار بیماری شود می تواند زندگی طبیعی را مختل کند. به طور کلی کیسه صفرا یک اندام کوچک است، که به طور طبیعی نمی تواند باعث بیماری و ناراحتی شود. اما گاهی ممکن است عواملی سبب شوند که کیسه صفرا مسدود گردد، که در این صورت می تواند زمینه ساز بیماری های کیسه ی صفرا شود. هر عاملی که باعث شود هنگام خروج مایع صفرا از این کیسه مشکلی ایجاد گردد، می تواند باعث بروز بیماری های کیسه صفرا شود. یکی از اصلی ترین این بیماری ها سنگ صفرا می باشد، که سالانه میلیون ها نفر به آن مبتلا می شوند. در ادامه به معرفی بیماری های کیسه صفرا می پردازیم.
یکی از انواع بیماری های کیسه صفرا سنگ صفرا می باشد. این بیماری کیسه صفرا بسیار شایع است. سنگ صفرا یعنی آنکه داخل صفرا سنگریزه های کوچک و گاهی بزرگ ایجاد گردد. زمانی که میزان غلظت کلسترول در صفرا بالا رود، کلسترول به صورت جامد رسوب می کند. اگر این مشکل توسط بهترین متخصص گوارش برطرف نشود، به مرور زمان به یک سنگ بزرگ تبدیل می شود. از جمله عواملی که باعث افزایش ابتلا به سنگ صفرا می شوند، می توان به این موارد اشاره کرد: داشتن اضافه وزن، دیابت، سن بالای 60 سال، داشتن وراثت و سابقه ی خانوادگی در مورد ابتلا به سنگ صفرا، مبتلا بودن به بیماری های کبدی، مصرف کردن دارو های استروژن دار.
التهاب کیسه صفرا:
یکی دیگر از انواع بیماری های کیسه صفرا وجود التهاب کیسه صفرا می باشد. منشا این التهاب سنگ صفرا می باشد. در این بیماری دهانه ی کیسه صفرا انسداد پیدا می کند، و در برخی بیماران نیز در جداره ی صفرا باکتری ایجاد می شود. علائم این بیماری صفرا عبارتند از: درد های فراوان در شانه ی راست، تب و لرز، داشتن حالت تهوع و استفراغ.
سرطان کیسه صفرا
در بین انواع بیماری های کیسه صفرا سرطان کیسه صفرا یک بیماری نادر می باشد. این سرطان ها انواع مختلفی دارند. برخی از سرطان ها در همان مراحل اولیه تشخیص داده می شوند، و سپس درمان می گردند. اما برخی از آنها تا زمان پیشرفت نهایی تشخیص داده نمی شوند، و مشکلاتی برای سلامتی بدن ایجاد می کنند. یکی از عوامل اصلی ایجاد این نوع سرطان سنگ صفرا است. علائم سرطان کیسه صفرا مشابه بیماری التهاب این کیسه هستند. اگر این نوع سرطان درمان نگردد، ممکن است به بیرون از صفرا کشیده شود و کبد و سایر اندام های بدن را درگیر کند.
آبسه صفرا
یکی از انواع بیماری های کیسه صفرا که کشنده می باشد، آبسه یا عفونت کیسه صفرا است. عفونت زمانی ایجاد می شود، که یکی از مجاری صفرا انسداد پیدا کرده باشد. علائم شایع این بیماری داشتن درد شدید در سمت راست بدن و تب لرز است. در صورت تشخیص عفونت در کیسه صفرا لازم است تا سریعا درمان آغاز شود.
پولیپ های کیسه صفرا
پولیپ کیسه صفرا به معنی آن است که داخل کیسه صفرا ضایعاتی ایجاد می شود. این ضایعات شاید اگر حجم آنها کم باشد خطر زیادی نداشته باشند، اما اگر اندازه ی آنها بیشتر از یک سانتیمتر باشد، ممکن است به سرطان کیسه صفرا تبدیل شوند. پس بهتر است که اگر آنها اندازه ی بزرگی داشتند، برای جلوگیری از خطرات دیگر صفرا برداشته شود.
علائم هشدار
علائم هشدار بیماری های صفراوی معمولاً در مراحل اولیه پنهان هستند اما با پیشرفت اختلال، نشانه های قابل توجهی بروز می کنند. نخستین علامت، درد در قسمت راست بالای شکم است که پس از صرف غذای چرب شدت می یابد و ممکن است به شانه یا پشت انتشار پیدا کند. زردی پوست و چشم ها یکی از بارز ترین نشانه های انسداد مجرای صفراوی است و نشان می دهد بیلی روبین در خون تجمع یافته است. تب و لرز معمولاً همراه با عفونت یا التهاب مجرا رخ می دهد و از کلانژیت حاد خبر می دهد. در برخی بیماران، ادرار تیره و مدفوع روشن نشانگر توقف جریان صفرا در بدن است. خارش مداوم پوست، تهوع، استفراغ و کاهش وزن بی دلیل نیز نباید نادیده گرفته شود، زیرا ممکن است از آسیب مزمن یا حتی سرطان صفرا خبر دهند. تشخیص به موقع این علائم کلید پیشگیری از آسیب دائمی کبد و مجاری صفراوی است.
با وجود آنکه هر کدام از انواع بیماری های کیسه صفرا خود دارای علائمی می باشند، اما به طور کلی علائمی وجود دارند، که نشان می دهند کیسه صفرا دارای بیماری می باشد. برخی از این علائم عبارتند از:
- تب و لرز
- داشتن سو هاضمه
- احساس پر بودن شکم
- داشتن پوست و چشم زرد
- داشتن حالت تهوع و استفراغ
- داشتن حالت سوزش در سر دل
- وجود درد شدید در ناحیه ی شکم
- وجود درد شدید در ناحیه ی قفسه ی سینه
- وجود داشتن درد در سمت راست ناحیه ی شکم
- وجود درد که از شانه شروع می شود، و به کمر کشیده می شود.
علل و عوامل خطرساز
بیماری های صفراوی معمولاً نتیجه ترکیب پیچیده ای از عادات تغذیه ای، زمینه ژنتیکی و تغییرات متابولیک هستند. رژیم غذایی پر چرب و کم فیبر یکی از شایع ترین عوامل خطر محسوب می شود زیرا غلظت صفرا را افزایش داده و زمینه تشکیل سنگ های صفراوی را فراهم می کند. چاقی و بی تحرکی مزمن موجب افزایش کلسترول در صفرا و کاهش حرکات طبیعی کیسه صفرا می شود. دیابت با تغییر ترکیب شیمیایی صفرا، خطر التهاب مزمن و انسداد مجرا را تشدید می کند. در زنان، بارداری یا مصرف داروهای هورمونی به دلیل افزایش استروژن احتمال تجمع صفرا را بالا می برد. کاهش ناگهانی وزن، گرسنگی طولانی، سن بالا و سابقه خانوادگی نیز از عوامل قابل توجه هستند. در حقیقت، بیشتر این عوامل قابل پیشگیری اند و با اصلاح سبک زندگی می توان از بروز بیماری های صفراوی و عوارض خطرناک آنها جلوگیری کرد.
| عامل خطرساز | توضیح کوتاه |
|---|---|
| تغذیه پر چرب | غلیظ شدن صفرا و تشکیل سنگ |
| چاقی و بی تحرکی | افزایش کلسترول صفرا و التهاب |
| دیابت | تغییر ترکیب صفرا و کاهش تخلیه |
| بارداری و داروهای هورمونی | بالا رفتن استروژن و تشکیل سنگ |
| کاهش ناگهانی وزن | تجمع صفرا در کیسه صفرا |
| سابقه خانوادگی | زمینه ژنتیکی برای سنگ صفرا |
| سن بالا و جنس مؤنث | کاهش جریان صفرا در زنان مسن |
نحوه تشخیص
تشخیص دقیق بیماری های صفراوی نیازمند ترکیبی از بررسی بالینی، آزمایش های خونی و تصویربرداری پیشرفته است. پزشک معمولاً با معاینه فیزیکی و سنجش درد در ناحیه راست بالای شکم شروع می کند. سپس آزمایش هایی مانند بیلی روبین، آلکالین فسفاتاز و آمینوترانسفرازها جهت ارزیابی عملکرد کبد و انسداد صفراوی انجام می شود. سونوگرافی شکم پایه ای ترین و در عین حال مؤثر ترین روش تشخیص است که وجود سنگ، التهاب یا ضخیم شدن دیواره را مشخص می کند. در موارد پیچیده تر از سی تی اسکن، ام آر آی و ام آر سی پی برای بررسی مجاری صفراوی استفاده می شود. در صورت نیاز به مشاهده مستقیم، آندوسکوپی ERCP یا EUS به کار می رود که حتی امکان درمان هم‌زمان را فراهم می کند. انتخاب روش تشخیص باید متناسب با علائم و خطرات زمینه ای هر بیمار انجام گیرد تا تشخیص سریع و خطای بالینی به حداقل برسد.
| روش تشخیص | کاربرد اصلی |
|---|---|
| معاینه فیزیکی | ارزیابی درد و حساسیت پهلوی راست |
| آزمایش خون | سنجش بیلی روبین و آنزیم های کبد |
| سونوگرافی شکم | شناسایی سنگ، التهاب یا ضخیم شدن دیواره |
| سی تی اسکن | بررسی دقیق مجاری و بافت های اطراف |
| ام آر سی پی | تصویربرداری تخصصی مجاری صفراوی |
| آندوسکوپی ERCP | مشاهده و درمان هم زمان انسداد |
| EUS | تشخیص توده یا ضایعات کوچک مجاری |
روش های درمان بیماری
درمان بیماری های صفراوی به نوع، شدت و علت زمینه ای آن بستگی دارد و معمولاً ترکیبی از روش های دارویی، غیر تهاجمی و جراحی را شامل می شود. در مراحل اولیه، اصلاح رژیم غذایی و مصرف داروهای حل کننده سنگ های صفراوی مانند اسید اورسودئوکسی کولیک می تواند مؤثر باشد. در مواردی که انسداد یا التهاب شدید ایجاد شده، آنتی بیوتیک ها و داروهای ضد التهاب برای کنترل عفونت به کار می روند. اگر سنگ یا تنگی در مجرای صفراوی وجود داشته باشد، از روش آندوسکوپی ERCP برای برداشتن سنگ یا باز کردن مسیر صفرا استفاده می شود. در موارد پیشرفته تر و عود مکرر، جراحی برداشت کیسه صفرا (کوله سیستکتومی) به صورت باز یا لاپاراسکوپی انجام می شود. در بیماری های بدخیم یا سرطان صفراوی نیز درمان ترکیبی شامل شیمی درمانی، پرتودرمانی و جراحی ضروری است تا جریان صفرا حفظ و از گسترش بیماری جلوگیری شود.
Doctors use nonsurgical treatments for gallstones only in special situations, like if you have cholesterol stones and a serious medical condition that prevents surgery
پزشکان درمان های غیر جراحی را فقط در شرایط خاص به کار می برند، مثل سنگ های کلسترولی همراه با وضعیت پزشکی جدی که انجام جراحی را منع می کند.
منبع: niddk
پیشگیری از بروز بیماری های مرتبط با کیسه صفرا
برای آنکه از خطر ابتلا به بیماری های کیسه صفرا در امان باشیم بهتر است که نکات زیر رعایت کنیم:
- داشتن وزنی ایده آل و متناسب
- داشتن تحرک کافی در طول روز
- استفاده کردن از مواد حاوی ویتامین C
- استفاده کردن از چربی های سالم و ماهی ها
- پرهیز کردن از مصرف غذا های فرآوری شده
- از مصرف چربی ها و مواد حاوی کلسترول خودداری کنید.
- سعی کنید یک رژیم غذایی حاوی فیبر و کم چربی داشته باشید.
- از مصرف کردن مواد الکل دار و همچنین دخانیات جدا خودداری کنید.
- تا حد امکان در برنامه ی غذایی روزانه از سبزیجات و میوه جات استفاده کنید.
سوالات رایج درباره بیماری های مرتبط با کیسه صفری
آیا حذف کیسه صفرا باعث اختلال دائمی در هضم چربی‌ها میشود؟
پس از برداشت کیسه صفرا، بدن همچنان قادر است صفرا را توسط کبد تولید کند، اما صفرا دیگر به‌طور موقت ذخیره نمی‌شود و مستقیماً وارد روده میشود. در نتیجه، ممکن است در هفته‌های ابتدایی پس از جراحی، هضم چربی‌های سنگین دشوارتر شود، اما در بیشتر بیماران، بدن طی چند ماه خود را با شرایط جدید تطبیق می‌دهد.
چه رژیمی برای پیشگیری از تشکیل سنگ صفرا توصیه میشود؟
رژیمهای کمچرب، سرشار از فیبر، همراه با مصرف منظم مایعات و پرهیز از روزههای طولانی، میتوانند از تجمع کلسترول در صفرا جلوگیری کنند. کاهش وزن باید تدریجی باشد، زیرا کاهش سریع وزن از عوامل مستعدکننده تشکیل سنگ صفرا است.
آیا بیماریهای کیسه صفرا در زنان شایعتر است؟
بله، بر اساس پژوهشهای بالینی، هورمونهای استروژنی در زنان میتوانند غلظت کلسترول صفرا را افزایش دهند و احتمال تشکیل سنگ صفرا را بیشتر کنند. بارداری، مصرف قرصهای ضدبارداری و چاقی از عوامل تقویتکننده این خطر هستند.
چه زمانی لازم است برای دردهای شکمی به پزشک مراجعه شود؟
در صورتیکه درد در قسمت فوقانی سمت راست شکم بهصورت متناوب یا مداوم بروز کند، بهویژه اگر با تهوع، استفراغ، یا زردی پوست همراه باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه شود. این علائم میتوانند نشانه انسداد مجاری صفراوی یا التهاب شدید باشند.