ممکن است برخی از فعالیت های گوارشی و یا مصرف برخی از مواد غذایی باعث تجمع گاز در معده و روده شود که در نهایت با دل درد و یا احساس ناراحتی برای فرد همراه خواهد شد. نفخ شکم در واقع جمع شدن گاز در دستگاه گوارش است که یک امر طبیعی می باشد. این گاز ممکن است در اثر بلعیدن هوا هنگام خوردن یا نوشیدن ایجاد شود و یا اینکه به دلایل دیگر اکسیژن و نیتروژن در دستگاه گوارش جمع شده و اتفاق بیافتد. در این مطلب در رابطه با علل بروز نفخ شکم صحبت خواهیم کرد.
آنچه در ادامه خواهید خواند…
بد نیست بدانید که نفخ یک فرآیند بیولوژیکی در بدن است که حاصل تجمع گاز در دستگاه گوارش خواهد بود. نفخ میتواند به ناراحتی شکمی و با درد و بی قراری همراه باشد. نفخ شکم ناپایدار بوده و در هر صورت باید درمان و یا از بین برده شود، برخی ممکن است که علل بزرگی شکم که ناشی از وجود چربی جدار شکم، تجمع مایع داخل شکم و تومورهای شکمی را با نفخ دائمی اشتباه بگیرند اما بهتر است که برای بررسی این موضوع و دریافت پاسخ قطعی در این رابطه با بهترین متخصص گوارش تهران مشورت نمایید. میکنند.همچنین هنگامی که بدن غذا را هضم می کند، گازهای هضم کننده ای مانند هیدروژن، متان و دی اکسید کربن در بدن جمع می شوند. که در هر دو مورد نفخ ایجاد می شود.
دلایل نفخ شکم
نفخ شکم نگران کننده نیست و در واقع در بیماری های گوارشی مشکل بسیار رایجی است. مکانیزم بدن افراد به طور طبیعی به گونه ای است که دستگاه گوارش ، با روالی کاملا طبیعی در خود گاز جمع می کند. بیشتر افراد حدود 10 بار در روز گاز بدن را تخلیه می خواهند کرد.
توضیحات دکتر رکسانا عباسی متخصص گوارش و داخلی در رابطه با نفخ شکم و علل بروز آن را در ویدئو ارائه شده ملاحظه می فرمایید.
دفع گاز از بدن در صورتی که بیش از اندازه باشد نگران کننده است و تجمع آن نیز حاکی از داشتن مشکل گوارشی خواهد بود که نیاز به بررسی خواهد داشت. اما اگر به طور مرتب از بدن باد خارج می کنید، ممکن است دچار نفخ بیش از حد شده باشید و فورا باید توسط متخصص گوارش علت را جویا شوید. سیستم بدن به گونه ایست که با مصرف غذا و مایعات گاز وارد معده میشود. گاهی نیز داخل دستگاه گوارش در اثر هضم غذا گاز تولید شده و فرد دچار نفخ می گردد. در حالت عادی دفع ۱۵ تا ۲۰ مرتبه گاز در شبانه روز طبیعی است اما همانطور که اشاره شد، افرادی که دفع گاز در آنها بیشتر از معمول است یا از بوی نامطبوع آن شکایت دارند؛ در چنین حالتی باید بررسی دقیق تری نسبت به وضعیت خود داشته باشند. البته این خروج گاز به وضعیت فرد پس از غذا بستگی دارد. آنها که بلافاصله بعد از صرف غذا می‌خوابند، مقدار بیشتری گاز وارد روده‌هایشان میشود.
| علت | توضیح |
|---|---|
| خوردن سریع غذا | بلع هوا باعث جمع شدن گاز در شکم میشود. |
| نوشیدنی‌های گازدار و آدامس | هوای اضافی وارد معده میکند. |
| مصرف زیاد لبنیات یا قند | هضم دشوار و تولید گاز زیاد دارد. |
| یبوست | تجمع مواد غذایی باعث نفخ میشود. |
| استرس یا اضطراب | حرکات روده را کند و نفخ ایجاد میکند. |
| مشکلات گوارشی مانند IBS یا SIBO | عملکرد طبیعی روده را مختل میکند. |
این گاز در مواردی آزار دهنده خواهد بود که سیستم گوارشی را دچار اختلال در عملکرد بنماید، این ماده در سیستم گوارش ما به طور عمده از نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده است. اما هنگام هضم غذا، گاز به شکل هیدروژن، متان و دی‌اکسیدکربن آزاد میشود. عمده گاز بلع شده بعد از غذا خوردن به صورت آروغ زدن از معده خارج میشود؛ تنها بخش کمی از آن وارد روده میشود.
Overeating or eating too fast can cause the stomach to expand and produce excess gas, leading to uncomfortable bloating sensations.
پرخوری یا سریع غذا خوردن باعث کشیدگی معده و تولید گاز اضافی می شود که احساس نفخ و پری ناخوشایند را ایجاد می کند
منبع: harvard
روش های تشخیص
تشخیص نفخ شکم نیازمند بررسی دقیق وضعیت گوارشی و توجه به سبک تغذیه فرد است. پزشک متخصص ابتدا با گرفتن شرح حال کامل، الگوی غذایی، وضعیت دفع و وجود استرس های روزمره را بررسی می کند. در مرحله بعد، معاینه فیزیکی شکم و گوش دادن به صداهای روده‌ای انجام می شود تا میزان تجمع گاز و فعالیت حرکات روده مشخص گردد. در صورت نیاز، آزمایش هایی مانند تست سوء جذب لاکتوز، آزمایش مدفوع، و تعیین میزان باکتری روده برای تشخیص SIBO یا سندرم روده تحریک پذیر (IBS) درخواست می شود. گاهی تصویربرداری شکم یا آندوسکوپی نیز برای بیماری های زمینهای لازم است. ارزیابی همزمان وضعیت روانی و اضطراب نیز در تشخیص نفخ عصبی اهمیت دارد. ترکیب یافته های بالینی، آزمایشگاهی و رفتاری دیدی جامع از علت نفخ ارائه می دهد و مسیر درمان اصولی را روشن می سازد.
- ارزیابی سطح استرس برای تشخیص نفخ عصبی.
- بررسی شرح حال بیمار شامل نوع غذا، زمان بروز نفخ و میزان استرس روزانه.
- معاینه شکم برای تشخیص تورم، صداهای روده و شدت گاز.
- تست عدم تحمل لاکتوز و فروکتوز برای بررسی سوء جذب قندها.
- آزمون تنفسی هیدروژن جهت شناسایی SIBO (رشد زیاد باکتری در روده کوچک).
- آزمایش مدفوع برای تشخیص عفونت یا سوء هضم چربی‌ها.
- تصویربرداری یا آندوسکوپی در موارد مشکوک به زخم یا التهاب.
درمان های خانگی و فوری
نفخ شکم یکی از شکایت های رایج است که در خانه هم می توان آن را به شکل مؤثر کنترل کرد. نخستین اقدام، نوشیدن آب گرم و راه رفتن آرام بعد از غذاست تا حرکات روده تحریک شود و گاز ها خارج گردند. استفاده از دم نوش نعناع، رازیانه یا زیره سیاه، از قدیمی ترین روش های تسکین فوری نفخ به شمار می رود و با آرام سازی عضلات دیواره روده، احساس پری شکم را کاهش می دهد. قرار دادن کمپرس گرم روی شکم نیز جریان خون را افزایش داده و به تجزیه گاز ها کمک می کند. افرادی که هضم کند دارند می توانند با مصرف یک فنجان آب لیموی تازه یا چند قطره سرکه سیب، ترشح اسید معده را تحریک و نفخ را به سرعت برطرف کنند. محدود کردن مصرف نوشابه های گازدار، لبنیات پر چربی و قند های زیاد در رژیم روزانه، از ایجاد نفخ دوباره جلوگیری می کند و تعادل گوارشی بدن را حفظ می نماید.
| روش | کاربرد فوری |
|---|---|
| نوشیدن آب گرم | انجام بلافاصله بعد از غذا برای کاهش گاز. |
| پیاده روی کوتاه | کمک به خروج طبیعی گاز و کاهش پری شکم. |
| دم نوش نعناع یا رازیانه | مصرف گرم برای آرام شدن روده و کاهش نفخ. |
| کمپرس گرم روی شکم | قرار دادن ۱۰ تا ۱۵ دقیقه برای رفع دل درد و گاز. |
| آب لیمو یا سرکه سیب | مصرف قبل از غذا جهت کمک به هضم. |
| پرهیز از نوشابه و لبنیات پرچرب | جلوگیری از بازگشت نفخ و تجمع گاز جدید. |
درمان دارویی و تخصصی
درمان دارویی نفخ شکم زمانی آغاز می شود که روش های خانگی اثر کافی نداشته باشند. پزشک متخصص ابتدا علت اصلی نفخ را تعیین می کند سپس براساس نوع اختلال دارو های ضد گاز تنظیم کننده حرکات روده و آرام کننده عضلانی تجویز می شوند. در مواردی که نفخ با درد یا یبوست همراه باشد دارو های ملین خفیف و ضد اسپاسم نیز به کار می روند. هدف اصلی کاهش تجمع هوا بهبود هضم و تسهیل حرکت روده است تا عملکرد گوارشی به حالت طبیعی برگردد.
داروهای ضدنفخ مانند دایمتیکون و سایمتیکون
در درمان نفخ شکم ترکیباتی مانند دایمتیکون و سایمتیکون جایگاه ویژه دارند. این دارو ها با کاهش کشش سطحی حباب های گاز در روده باعث تجزیه و دفع سریع گاز می شوند. مصرف آن ها پس از غذا یا هنگام احساس پری شکم به صورت قرص یا قطره توصیه می شود. این ترکیبات بدون اثر سیستمی عمل می کنند و فقط در سطح دستگاه گوارش فعال هستند که باعث ایمنی بالا در مصرف روزمره می شود. تشخیص مقدار دقیق و نوع دارو باید تحت نظر پزشک صورت گیرد.
تجویز پروبیوتیک ها و تنظیم فلور روده
پروبیوتیک ها در درمان تخصصی نفخ نقش اصلی دارند، زیرا باکتری های مفید روده را بازسازی می کنند و فرآیند هضم را بهبود می دهند. این میکرو ارگانیسم ها از رشد باکتری های مولد گاز جلوگیری می کنند و تعادل فلور روده را به حالت طبیعی باز می گردانند. مصرف منظم کپسول پروبیوتیک یا مواد غذایی مثل ماست تازه به کاهش نفخ و احساس پری شکم کمک می کند. انتخاب نوع پروبیوتیک باید براساس وضعیت گوارشی و تشخیص دقیق پزشک انجام شود تا درمان پایدار به دست آید.
اقدامات درمانی در صورت وجود بیماری زمینه ای
اگر نفخ شکم ناشی از بیماری هایی مثل IBS، کولیت، عدم تحمل لاکتوز یا SIBO باشد، درمان دارویی باید هدفمند و تخصصی انجام گیرد. در این موارد پزشک از آنتی بیوتیک ها، تنظیم کننده حرکات روده و دارو های کاهش اسپاسم استفاده می کند تا عامل زمینه ای مهار شود. همزمان اصلاح رژیم غذایی، کاهش استرس و مصرف پروبیوتیک می تواند به کاهش نفخ کمک کند. درمان این گروه بیماران باید با پایش منظم و تحت نظارت پزشک گوارش ادامه یابد تا عود علائم پیشگیری شود.
چه افرادی به نفخ شکم مبتلا می شوند ؟
ممکن است ابتلا به برخی از بیماری‌های درگیرکننده دستگاه گوارش نفخ شکم ایجاد شود که برخی از علل نفخ عبارت‌اند از:
- افراد مبتلا به استرس و اضطراب
- افرادی که سیگار و دخانیات مصرف می کنند
- کسانی که دائما در حال جویدن آدامس هستند
- کسانی که بدون جویدن مناسب و به سرعت غذا میخورند
- و کسانی که حین غذا خوردن صحبت میکنند
- افرادی که مصرف نوشیدنی گازدار همراه غذا دارند
- سایر موارد دیگر…
بهتر است اگر سیگار و قلیان مصرف میکنید از تاثیرات دخانیات بر گوارش نیز آگاهی داشته باشید.
بلع هوا
ممکن است در اثر خوردن و آشامیدن بلع هوا صورت بگیرد که امری کاملا طبیعی است، به طور معمول، فقط مقدار کمی هوا از طریق بلع وارد بدن خواهد شد. اگر غالباً هوای بیشتری را می‌بلعید ، ممکن است متوجه شوید که نفخ شکم بیش از حد را تجربه می کنید. دلایلی که ممکن است هوا بیش از حد معمول را وارد بدن کنید، عبارتند از:
- جویدن آدامس
- سیگار کشیدن
- مکیدن اشیاء
- نوشیدن نوشابه های گازدار
- سریع غذا خوردن
رژیم غذایی نادرست
خوردن غذاهای نفاخ و پیروی از رژیم های غذایی که دارای مقدار زیادی لوبیا، کلم، کلم بروکلی، کشمش، عدس، آلوها، سیب هستند نیز تولید گاز روده و معده را افزایش می دهد . همچنین مصرف غذاهای پر فروکتوز یا سوربیتول، مانند آب میوه نفخ را افزایش می دهند، زیرا این غذاها مدت زیادی را برای هضم شدن نیاز دارند و موجب تولید بوی نامطبوع نیز می شوند. همچنین، بعضی از غذاها در بدن نمی توانند کاملاً جذب شوند. این بدان معنی است که آنها از روده کوچک به روده بزرگ منتقل می شوند بدون اینکه به طور کامل هضم شوند. روده بزرگ حاوی مقدار زیادی باکتری است که مواد غذایی را تجزیه می کنند و با انجام این کار، مقدار زیادی گاز آزاد می کنند. تولید این گاز باعث ایجاد نفخ می شود.
مبتلا بودن به بیماری های دیگر
اگر با وجود رعایت رژیم غذایی صحیح و سالم و البته پیروی کردن از دستورات صحیح پزشکی برای مصرف مواد غذایی ، همچنان دچار نفخ شکم هستید ممکن است به بیماری خاصی مبتلا باشید که بروز آن باعث ایجاد این بیماری نیز گردیده است. شرایط بالقوه نفخ شکم از شرایط موقتی تا مشکلات گوارشی متغیر است. برخی از این شرایط و بیماری هایی که باعث نفخ شکم می شوند عبارتند از:
- یبوست
- گاستروانتریت
- عدم تحمل مواد غذایی ، مانند عدم تحمل لاکتوز
- سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
- بیماری کرون
- بیماری سلیاک
- دیابت
- اختلالات اشتها
- کولیت اولسراتیو
- سندرم دامپینگ
- بیماری ریفلاکس معده به دستگاه گوارش (GERD)
- پانکراتیت خود ایمنی
- زخم معده
روش های پیشگیری
امروزه راهکارهای بسیاری وجود دارد که به کنترل و کاهش میزان نفخ شکم کمک می کند برخی از آن ها شامل موارد زیر است:
- اصلاح رژیم غذایی : اگر رژیم غذایی شما حاوی مقدار زیادی کربوهیدرات بوده که هضم آن دشوار است، سعی کنید آن را با مواد خوراکی دیگری جایگزین کنید. کربوهیدرات هایی مانند سیب زمینی، برنج و موز که هضم آن آسان تر است ، جایگزین های خوبی هستند.
- رعایت وعده های غذایی با حجم کم : سعی کنید به جای سه وعده بزرگتر، روزانه حدود پنج تا شش وعده غذایی کوچک میل کنید تا به روند هضم شما کمک کند.
- جویدن صحیح و به اندازه غذا : از انجام هر کاری که ممکن است مقدار هوای بلعیده شده را افزایش دهد، خودداری کنید. اطمینان حاصل کنید که غذاها به طور کامل جویده می شوند و از جویدن آدامس یا سیگار کشیدن اجتناب نمایید.
- داشتن تمرینات ورزشی : ورزش به هضم غذا کمک می کند و می تواند از نفخ شکم جلوگیری نماید.
- مصرف پروبیوتیک ها : مصرف این مواد به هضم و کاهش گاز کمک می کند.
- استفاده از پد زغال : قرار دادن پد زغال در لباس می تواند گاز اضافی را جذب کند.
برنامه تغذیه ای برای پیشگیری از نفخ شکم
| وعده غذایی | خوراکی های پیشنهادی |
|---|---|
| صبحانه | نان سبوس دار، تخم مرغ آب پز، چای نعناع |
| میان وعده اول | سیب، گردو، آب گرم با لیمو |
| ناهار | برنج قهوه ای، مرغ یا ماهی بخار پز، سبزی تازه |
| عصرانه | بیسکویت سبوس دار، ماست پروبیوتیک |
| شام | سوپ سبزیجات سبک، زنیان یا رازیانه دم کرده |
| قبل از خواب | یک لیوان آب گرم یا دم نوش رازیانه |
در چه صورت به پزشک مراجعه کنیم ؟
اگر دچار نفخ بی دلیل می شوید،و یا علائم زیر به همراه این مشکل ایجاد می شوند، باید به پزشک مراجعه کنید:
- تورم شکم
- درد شکم
- گاز پایدار و شدید
- استفراغ
- اسهال
- یبوست
- کاهش وزن غیرقابل توجیه
- سوزش قلب
- خون در مدفوع
سوالات رایج درباره نفخ شکم
چرا نفخ شکم در هوای سرد بیشتر احساس میشود؟
دمای پایین باعث کندی حرکات طبیعی روده و کاهش جریان خون در دستگاه گوارش میشود؛ نتیجه آن تجمع گاز و احساس پری بیشتر در نواحی شکمی است.
آیا کمخوابی میتواند باعث نفخ شود؟
بله؛ کمبود خواب ریتم عصبی و هورمونی بدن را برهم میزند و هضم غذا کندتر میشود، در نتیجه احتمال نفخ و گاز بالا میرود.
چرا برخی سبزیها مانند کلم یا گلکلم نفخزا هستند؟
این سبزیها حاوی ترکیبات سولفور و فیبر غیرقابلهضم هستند که توسط باکتریهای روده تخمیر شده و گاز تولید میکنند.
آیا استفاده طولانی از داروهای ضدنفخ خطرناک است؟
مصرف مداوم بدون بررسی عامل زمینهای ممکن است علت اصلی نفخ را پنهان کند؛ باید تحت نظر پزشک ادامه یابد تا آسیب به عملکرد طبیعی روده وارد نشود.
نقش ماساژ شکم در کنترل نفخ چیست؟
ماساژ آرام در جهت حرکت عقربههای ساعت روی شکم به خروج گاز و تحریک عضلات روده کمک میکند و باعث کاهش سریع نفخ میشود.