بیماری شقاق مقعد که به آن آنال فیشر (Anal Fissure ) نیز گفته می شود یکی از بیماری های شایع است که در اثر سبک زندگی نا صحیح و یا گاها به صورت موروثی در افراد دیده می شود.شقاق در واقع اشاره به ترک خوردگی و چاک خوردگی یا زخم شدن قسمت لبه داخلی مقعد دارد که با خونریزی و درد در زمان دفع همراه است، این بیماری در حقیقت نوعی زخم پوستی محسوب می شود که با دلایل مختلف ایجاد شده و در لایه اپی تلیال همراه با احساس درد شدید، خونریزی و سوزش برای فرد بروز می نماید.
شقاق چیست ؟
شنیدن نام بیماری شقاق ممکن است کمی منزجر کننده باشد اما افراد بسیاری به سادگی به این بیماری مبتلا می شوند و از عوارض ناشی از آن رنج می برند عللی که باعث بروز این عارضه می شود شامل موارد زیر می باشد:
- اسهال به مدت طولانی: در زمینه بیماری های التهابی روده از جمله کولیت اولسره و کرون
- یبوست: افزایش بیش از حد فشار درون شکم در زمان دفع مدفوع. معمولا مدفوع سفت به مقعد و عضلات آن ناحیه فشار زیادی وارد می کند. خونرسانی به این قسمت در مدت طولانی کاهش یافته و عضلات آن سفتتر خواهد شد؛ در نتیجه باعث پارگی و به وجود آمدن این بیماری می شود.
- بیماریهای زمینه ای از جمله AIDS، سرطان مقعد، سل، ترومای ناحیه مقعد
علائم بیماری شقاق شامل چه مواردی است؟
شقاق در زمان بروز ممکن است با علائم ساده یا حاد ایجاد شود، این علائم ممکن است تشدید شونده باشند و یا اینکه فورا رو به بهبودی بروند اما درمجموع این بیماری با یکی از علائمی که در زیر اشاره نموده ایم نمایان می شوند :
- ایجاد خونریزی از ناحیه مقعد به ویژه در زمان اجابت مزاج یا بعد از آن
- احساس درد شدید
- خارش در ناحیه اطراف مقعد
- احساس ضایعه گوشتی در ناحیه اطراف مقعد
- احساس درد در ناحیه مقعد در زمان سرفه کردن و یا ادرار
باید خاطر نشان کنیم که وجود اختلالات بافت دریچه مقعد احتمال ابتلا به بیماری مانند شقاق و هموروئید را افزایش می دهد و با آسیب شکاف و ترک مقعدی در اثر ضربه فرد مستعد به راحتی به شقاق مقعد مبتلا می شود. بر اساس مطالعات انجام شده توسط پزشکان، اکثر افرادی که به شقاق مقعدی مبتلا می شوند، حداقل دارای یک بیماری زمینه ای دریچه مقعدی هستند.
البته بیماری های زمینه ای دیگری وجود دارد که احتمال بروز را افزایش می دهد که می توان به بزرگ شدن غیرطبیعی عضلات دریچه ای در این ناحیه اشاره کرد، این اتفاق باعث ایجاد فشار در کانال، حتی در زمان استراحت عضلات می گردد. در واقع اکثر بیماران مبتلا به شقاق همیشه، حتی در زمان استراحت عضله، این اختلال فشار مضاعف را دارند. به به علت حساسیت و ضعف بیشتری که دارد احتمال ایجاد شقاق در قسمت خط وسط دیواره پشت کانال مقعد بیشتر می باشد.
چرا زخم شقاق یا فیشر مقعدی درمان نمی شود؟
ممکن است از ظاهر شدن زخم های شقاق تا بهبودی آن مدت زمان زیادی طول بکشد، زمان زیادی صرف بشود و در نهایت باز هم آثار جراحت از پارگی در مقعد دیده شود، یکی از پر تکرار ترین سوالات بیماران در زمان مراجعه این است که چرا با وجود توانایی های بدن در درمان سریع زخم های کوچک، ترک های دردناک ناحیه مقعد بهبود نمیابند و علت اینکه این بیماری ماهها طول می کشد چیست ؟
جواب سوال این است که عوامل موجود درون محیط مقعد از بهبود خود به خود ترک جلوگیری می کند. اولین عامل، عبور مدفوع بوده که با هر بار اجابت مزاج، باعث ایجاد سایش و تحریک شقاق خواهد شد و عامل دیگر، انقباضی بوده که در قسمت عضلات دریچه مقعد اتفاق میافتد و خون رسانی به ناحیه شقاق را کاهش می دهد. در نتیجه احتمال گردش خون در قسمت بافتهای آسیب دیده و اطراف آن را کم می کند و بهبودی به تاخیر خواهد افتاد.
روش های معاینه شقاق
معاینه کردن در صورت بروز نیاز نیست و متخصص گوارش از روی علائمی که بیمار به آن اشاره می نماید بیماری را تشخیص می دهد، همواره باید توجه داشت که بیماری که شقاق دارد نباید معاینه ی داخلی شود زیرا بسیار دردناک است و باعث بدتر شدن شقاق می شود در صورت لزوم معاینه شقاق این کار باید توسط دکتر متخصص جراحی عمومی و با بی حسی مناسب انجام شود.
- گفتگو با بیمار
- بررسی سونوگرافی یا عکس از ناحیه
- معاینات بصری
درمان بیماری شقاق
روش های مختلفی برای درمان بیماری شقاق وجود دارد. تمرکز درمان شقاق، بر شکستن چرخه درد، ایسکمی و اسپاسم بوده که عامل ایجاد این بیماری می باشد. خط اول درمان این بیماری، کم کردن تروما یا آسیب به کانال بوده که شامل تجویز مواد غذایی دارای فیبر از جمله میوه و سبزیجات و استفاده زیاد از مایعات است.
نشستن در لگن آب گرم و تجویز ملین ها نیز به روند بهبودی این بیماری کمک زیادی می کند.
برای کاهش درد معمولا ژل لیدوکائین 2 درصد به صورت موضعی، تجویز می شود. همچنین پماد نیتروگلیسیرین به صورت موضعی، موجب افزایش گردش خون در قسمت آسیب دیده می گردد. اما این پماد غالبا باعث ایجاد سردرد در بیماران می شود.
به گفته پزشکان، درمان طبی در شقاق حاد موثر بوده ولی در اکثر موارد برای درمان شقاق مزمن این روشها موثر نیستند و نیاز به عمل جراحی شقاق دارند.
دارو های موثر در درمان شقاق:
- تری نیترات گلیسریل بوسیله ی باز کردن عروق سبب ترمیم زخم شقاق می شود
- بلوک کننده های کانال کلسیم: این داروها عضله را شل می کنند و سبب افزایش جریان خون به ناحیه و زخم شقاق می شوند
- پماد استروئید: این پماد سبب کاهش التهاب ،خارش مقعد و درد زخم شقاق می شود
عوامل افزایش دهنده خطر شقاق
یبوست، بیماری کرون، هموروئید درمان نشده، زایمان، معاینه داخلی مقعد، جسم خارجی، نخوردن مایعات کافی، نداشتن تحرک کافی و پیاده روی، بارداری، بیماری های قابل انتقال از راه تماس جنسی غذا های فرآوری شده، فست فود و مواد غذایی کم فیبر منجر به افزایش خطر شقاق می شود.
درمان و جراحی شقاق
در مواردی که شقاق به درمان دارویی جواب ندهد یا بعد از درمان مجددا عود کند توصیه به عمل جراحی با تیغ یا لیزر پرتوان می شود. عمل جراحی شقاق مقعد معمولا به روش اسفنکتروتومی شقاق انجام می شود. در ۸٪ موارد بعد ازعمل جراحی سنتی شقاق بی اختیاری در دفع گاز یا مدفوع بروز می کند. اما اگر این جراحی با لیزر پرتوان دی اکسید کربن انجام شود احتمال بروز عوارض جراحی شقاق به صفر نزدیک می شود.