در دوران بارداری به علت تغییرات در هورمون ها مادر باید به طور پیوسته تحت نظر پزشک بوده و کنترل های دوره ای لازم برای او انجام گردد. از جمله کنترل هایی که مادر حتما باید انجام دهد و به آن توجه کند کنترل قند خون است. علت دیابت بارداری هنوز به طور واضح مشخص نیست اما با توجه به آزمایشات نشان داده شده است که این مشکل معمولا زمانی اتفاق می افتد که بدن مادر قادر به تحمل گلوکز نبوده و یا بدن وی با گلوکز ناسازگاری نشان دهد. این بیماری در بیشتر مواقع در سه ماهه ی دوم بارداری آشکار می شود و حدود 4 درصد از خانم های باردار به آن دچار می شوند.
آنچه خواهید خواند…
دیابت بارداری چیست؟
انسولین در بدن تمام افراد وجود دارد و وظیفه ی آن کنترل قند خون است؛ همانطور که گفتیم بارداری با تغییرات هورمونی همراه است، بنابراین ممکن است روی هورمون انسولین هم تاثیر گذاشته و سبب ایجاد مشکل در تولید و یا حتی تولید نشدن این هورمون شود.
دیابت بارداری یک نوع افزایش غیر عادی قند خون است که فقط در دوران بارداری بروز می‌کند و معمولاً پس از زایمان از بین می‌رود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که بدن مادر نتواند به اندازه کافی انسولین بسازد یا از آن به درستی استفاده کند. در نتیجه، گلوکز بیشتری در خون باقی می‌ماند و اگر کنترل نشود، می‌تواند بر سلامت مادر و رشد جنین اثر بگذارد.
تفاوت دیابت بارداری با دیابت نوع ۱ و نوع ۲
دیابت نوع یک به علت تخریب کامل سلول‌های تولید کننده انسولین ایجاد می‌شود و فرد برای همیشه نیاز به تزریق انسولین دارد. دیابت نوع دو بیشتر به دلیل مقاومت بافت‌ها به انسولین و کاهش نسبی ترشح آن است و اغلب سال‌ها ادامه پیدا می‌کند. اما دیابت بارداری مختص دوره بارداری است و با وجود شباهت‌هایی در مکانیسم، معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شود. با این حال، سابقه آن می‌تواند هشدار دهنده احتمال ابتلا به دیابت نوع دو در آینده باشد.
علت بروز در دوران بارداری
در دوران بارداری، جفت با ترشح هورمون‌هایی مانند لاکتوژن جفتی، پروژسترون و کورتیزول باعث افزایش مقاومت بدن به انسولین می‌شود. این تغییر یک واکنش طبیعی برای رساندن انرژی بیشتر به جنین است، اما در برخی زنان، این مقاومت آن قدر بالا می‌رود که پانکراس نمی‌تواند جبران کند. نتیجه این فرآیند، بالا رفتن قند خون و بروز دیابت بارداری است. عوامل زمینه‌ای مثل چاقی، سابقه خانوادگی و اختلالات هورمونی می‌توانند خطر این اتفاق را بیشتر کنند.
علل زمینه‌ساز دیابت بارداری
در دوران بارداری، بدن مادر تحت تأثیر هورمون‌های متعدد قرار می‌گیرد که وظیفه تأمین انرژی مورد نیاز جنین را دارند. برخی از این هورمون‌ها باعث می‌شوند سلول‌های بدن کمتر به انسولین پاسخ دهند و قند خون به طور موقت بالا برود. اگر این وضعیت از حد جبران‌پذیر فراتر رود، زمینه‌ساز دیابت بارداری می‌شود.
- هورمون لاکتوژن جفتی
- مقاومت به انسولین در بارداری
- سبک و محیط زندگی
- ژنتیک و سابقه خانوادگی
You’re more likely to get gestational diabetes if you are overweight, had it in a previous pregnancy, or have a family history of diabetes.
احتمال ابتلا به دیابت بارداری در صورت داشتن اضافه وزن، سابقه ابتلا در بارداری قبلی، یا سابقه خانوادگی دیابت بیشتر است.
منبع: cbc
علائم ابتلا به دیابت بارداری
اگر بخواهیم برای این بیماری به علائم خاص اکتفا کنیم کافی نیست و ممکن است فرد دچار این بیماری شود اما علائم خاصی نداشته باشد. اما در صورت مشاهده عوامل مانند خستگی زیاد، بی حالی، ادرار های مکرر، تعرق بیش از حد و بسته شدن بینی و صدا دادن در هنگام تنفس باید سریعا به پزشک مراجعه کرده و آزمایشات خاص مربوط به دیابت را انجام دهیم.
| دسته علائم | مثال‌ها |
|---|---|
| علائم عمومی و قابل مشاهده | تشنگی زیاد، تکرر ادرار، خستگی شدید، تاری دید، افزایش وزن جنین، یبوست |
| علائم پنهان و بدون نشانه | قند خون بالا در آزمایش، تغییر رشد جنین در سونوگرافی |
تفاوت علائم در سه ماهه های بارداری
دیابت بارداری در هر مرحله از بارداری می‌تواند چهره متفاوتی از خود نشان دهد. در سه ماهه اول، اغلب بی‌علامت یا با نشانه های بسیار خفیف همراه است و معمولاً تنها در آزمایش ها قابل تشخیص است. سه ماهه دوم، زمان اوج تغییرات هورمونی است و علائمی مانند تشنگی زیاد و خستگی قابل توجه ظاهر می‌شوند. در سه ماهه سوم، شدت علائم بیشتر می‌شود و اگر کنترل نشود، خطر عوارض برای مادر و جنین افزایش می‌یابد.
عوارض در دوران بارداری
دیابت نوعی بیماری است که در صورتی که تحت نظر متخصص گوارش باشید مشکل ساز نیست اما در صورتی که بیمار کنترل نشود می تواند خطرساز بوده و حتی گاهی در سطوح بالا موجب سقط جنین شود. در برخی موارد هم ممکن است در صورت سقط نشدن و به دنیا آمدن، جنین دچار نقص های مادر زادی باشد. این عوارض ذکر شده در کودکانی که مادر در اوایل بارداری دچاری دیابت شود بیشتر است.همچنین در این دوره مادر به بیماری های دیگری مانند سوزش معده و مشکلات حاد معده نیز دچار می شود.
| دسته عوارض | زیرشاخه | پیامد |
|---|---|---|
| عوارض برای مادر | پره اکلامپسی و فشار خون بالا | سرگیجه، ورم، خطر زایمان زودرس |
| عوارض برای مادر | زایمان زودرس یا سخت | نیاز به سزارین، خونریزی پس از زایمان |
| عوارض برای جنین و نوزاد | ماکروزومی (وزن بالای نوزاد) | خطر آسیب حین زایمان، سزارین اجباری |
| عوارض برای جنین و نوزاد | افت قند خون نوزادی | بی‌حالی، تشنج |
| عوارض برای جنین و نوزاد | خطرات بلندمدت مثل دیابت نوع ۲ و چاقی | چاقی در کودکی، اختلال متابولیک |
تاثیر دیابت بارداری بر حرکت جنین
دیابت بارداری می‌تواند با تغییر در میزان قند خون و جریان خون جفت، الگوی حرکتی جنین را دستخوش تغییر کند. بالا رفتن یا افت ناگهانی قند خون ممکن است باعث پرتحرکی یا کاهش حرکات جنین شود. این تغییرات معمولاً در اواخر بارداری بیشتر قابل مشاهده هستند و می‌توانند نشانه‌ی نیاز به بررسی فوری وضعیت سلامت جنین باشند. پایش منظم تعداد و کیفیت حرکات، به ویژه در مادران پرخطر، نقش مهمی در پیشگیری از عوارض دارد.
تغییرات الگوی حرکت
دیابت بارداری می‌تواند با ایجاد تغییرات در گردش خون و تغذیه رسانی به جنین، الگوی حرکتی او را تحت تأثیر قرار دهد. در برخی موارد، حرکات جنین پرانرژی‌تر و گاهی کندتر از حالت طبیعی گزارش می‌شود. این تغییرات معمولاً در سه ماهه سوم بیشتر دیده می‌شود و نیاز به بررسی دقیق با سونوگرافی و تست‌های سلامت جنین دارد.
نشانه های هشدار برای مراجعه به پزشک
کاهش محسوس تعداد حرکات جنین، بی‌حرکتی طولانی یا تغییر ناگهانی در شدت حرکات از مهم‌ترین علائم هشداردهنده محسوب می‌شوند. مادران مبتلا به دیابت بارداری باید به طور روزانه تعداد حرکات را پایش کنند و در صورت مشاهده هرگونه تغییر نگران‌کننده، سریعاً به پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کنند تا سلامت جنین بررسی شود.
کنترل و درمان دیابت بارداری
کنترل و درمان دیابت بارداری بر پایه سه اصل پیش می‌رود: تغییرات سبک زندگی، درمان دارویی در صورت نیاز و پایش منظم قند خون. رژیم غذایی متعادل و فعالیت بدنی ایمن، اولین گام‌ها برای حفظ قند در محدوده سالم هستند. در مواردی که این روش‌ها کافی نباشند، انسولین یا داروهای خوراکی تحت نظر پزشک تجویز می‌شود تا از عوارض برای مادر و جنین جلوگیری شود.
لیست 6 غذای مفید برای تغذیه بارداری
کنترل دیابت بارداری از سفره غذا آغاز می‌شود. برنامه غذایی باید متعادل و متناسب با نیازهای خاص این دوران باشد تا قند خون در محدوده سالم باقی بماند. شش غذای پیشنهادی برای مادران شامل:
- عدسی با نان جو – منبع کربوهیدرات های پیچیده و فیبر که باعث آزادسازی تدریجی قند می‌شود.
- آب‌دوغ خیار با ماست کم‌چرب – ترکیبی خنک، کم‌کالری و سرشار از پروتئین.
- باقلا‌پلو با سبزی‌های معطر و مرغ کبابی – پلو سبزیجاتی با پروتئین کم‌چرب که قند را در محدوده امن نگه می‌دارد.
- خوراک سبزیجات بخارپز با زیتون – سرشار از ویتامین‌ها و چربی های مفید.
- دلمه برگ مو با برنج قهوه‌ای و گوشت بوقلمون – غذای سنتی با کاهش شاخص قندی.
- آش جو سبوس‌دار – فیبر بالا و قند پایینی که برای وعده شام یا عصرانه مناسب است.
فعالیت بدنی ایمن
فعالیت بدنی هدفمند در بارداری نه‌تنها قند خون را کنترل می‌کند بلکه گردش خون و سلامت عمومی مادر را بهبود می‌بخشد. پیاده‌روی آرام، یوگای بارداری و شنا از گزینه‌های ایمن هستند. این تمرین‌ها باید با نظر پزشک و متناسب با وضعیت جسمی مادر انجام شوند تا هم مادر و هم جنین در امان باشند.
درمان دارویی
درمان دارویی دیابت بارداری زمانی آغاز می شود که تغییرات سبک زندگی به تنهایی نتواند قند خون را کنترل کند. انسولین نخستین انتخاب است زیرا بدون عبور از جفت، قند خون را سریع و ایمن پایین می آورد. در برخی موارد، دارو های خوراکی مانند متفورمین با تجویز پزشک به کار می روند تا خطر عوارض برای مادر و جنین کاهش یابد.
انسولین
وقتی تغییرات سبک زندگی به تنهایی نتواند قند خون را در محدوده استاندارد حفظ کند، انسولین اولین خط درمان است. این دارو با جایگزینی انسولین طبیعی بدن، تعادل قند را سریع‌تر برقرار می‌کند. تنظیم دوز و نوع انسولین باید تحت نظارت پزشک و بر اساس نتایج پایش روزانه انجام شود.
داروهای خوراکی
گاهی برای کنترل قند خون، پزشک از داروهای خوراکی مانند متفورمین استفاده می‌کند. این داروها معمولاً زمانی انتخاب می‌شوند که تزریق انسولین امکان‌پذیر نباشد یا نیاز به درمان تکمیلی وجود داشته باشد. مصرف آن باید دقیق و مطابق نسخه باشد تا از عوارض و نوسانات قند پیشگیری شود.
پایش منظم قند خون
پایش روزانه قند خون مانند یک چراغ هشدار برای مدیریت دیابت بارداری عمل می‌کند. اندازه‌گیری ناشتا، قبل و بعد از وعده‌ها و ثبت این اعداد در دفترچه یا اپلیکیشن، به پزشک امکان می‌دهد درمان را دقیق تنظیم کند. تداوم این روند می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از عوارض برای مادر و جنین داشته باشد.
مراقبت‌های پس از بارداری
- آزمایش قند خون ۶ تا ۱۲ هفته پس از زایمان برای اطمینان از بازگشت قند به حالت طبیعی.
- تکرار تست قند خون سالانه جهت پیگیری احتمال بروز دیابت نوع دو در آینده.
- حفظ تغذیه سالم و متعادل مشابه دوران بارداری، با کنترل مصرف قند های ساده.
- ادامه فعالیت بدنی منظم مانند پیاده روی یا ورزش های سبک، با تأیید پزشک.
- مدیریت وزن بدن برای رسیدن به محدوده سالم شاخص توده بدنی (BMI).
- بررسی فشار خون و چربی های خون به عنوان بخشی از پایش سلامت عمومی.
- توجه به علائم هشدار مانند تشنگی غیرعادی، تکرر ادرار یا خستگی مفرط.
- مشاوره ژنتیک و تغذیه در صورت برنامه ریزی برای بارداری های بعدی.
- حمایت روانی و اجتماعی برای پیشگیری یا درمان افسردگی پس از زایمان.
- آموزش سبک زندگی پایدار به خانواده برای داشتن الگوی غذایی و رفتاری سالم.
پیشگیری از دیابت بارداری
پیشگیری از دیابت بارداری یک گام حیاتی برای حفظ سلامت مادر و جنین است و نیازمند مدیریت هوشمندانه سبک زندگی پیش و در طول بارداری می‌باشد. کنترل وزن، تغذیه متعادل و پایش منظم قند خون، خطر ابتلا را به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد. توجه به ورزش های ایمن، پرهیز از مصرف قند های ساده و پیروی از توصیه های پزشک، ستون های اصلی پیشگیری محسوب می‌شوند. این اقدامات نه تنها احتمال بروز عوارض را کم می‌کنند، بلکه زمینه یک بارداری سالم و ایمن را فراهم می‌سازند.
| دوره زمانی | اقدامات کلیدی |
|---|---|
| قبل از بارداری | حفظ وزن ایده‌آل، اصلاح الگوی تغذیه، درمان بیماری‌های زمینه‌ای، فعالیت بدنی منظم، مشاوره پزشکی |
| حین بارداری | رژیم غذایی متعادل، فعالیت بدنی ایمن، پایش قند خون، پیروی از توصیه پزشک، ویزیت منظم بارداری |
سوالات رایج درباره دیابت بارداری
چگونه کنترل قند خون می‌تواند احتمال بروز عوارض بارداری را کاهش دهد؟
حفظ قند خون در محدوده هدف باعث کاهش خطر ماکروزومی (وزن بالای نوزاد)، پره‌اکلامپسی، زایمان زودرس و مشکلات تنفسی نوزاد می‌شود و سلامت مادر و جنین را تا پایان بارداری حمایت می‌کند.
مهم‌ترین عوامل خطر ابتلا به دیابت بارداری بر اساس CDC چیست؟
اضافه وزن یا چاقی پیش از بارداری، سابقه دیابت بارداری در حاملگی قبلی، سابقه خانوادگی دیابت، سن بالای ۲۵ سال و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) از عوامل کلیدی معرفی‌شده توسط CDC هستند.
دیابت بارداری چرا پس از زایمان معمولاً برطرف می‌شود اما همچنان خطراتی برای آینده کودک دارد؟
احتمال ابتلا به دیابت بارداری در صورت داشتن اضافه وزن، سابقه ابتلا در بارداری قبلی، یا سابقه خانوادگی دیابت بیشتر است.